FT Weekend Magazine, Marina Abramović’in çalışmalarının uzun süredir hayranı olan kim olduğunu hala tam olarak bilemediğimiz İtalyan olduğuna kuşku duymadığımız romancı Elena Ferrante’yi, Abramovic’in yeni Londra sergisi (Lisson Gallery) vesilesiyle performans sanatçısıyla buluşmaya davet etti. Gerçek kimliğini Banksy gibi titizlikle koruyan Ferrante, bu buluşmayı bir dizi e-posta yazışma üzerinden gerçekleştirdi. Bu yazışmadan bazı bölümleri sizin için derledik.
Elena’dan Marina’ya
Sanatçıyı ona atfedilen erkek ya da kadın özelliklerinden arındırmanızdan çok etkileniyorum. Hâlâ erkek egemen bir dünyada yaşıyoruz, estetik kanonu tanımlayan hala erkekler. Gündelik yaşamımızın her tezahüründe, kadın pazarında dışlanma ya da küme düşme pahasına onlara itaat etmemizi bekleyenler erkekler. Sanatçı olsun ya da olmasın, kendimizi özerk olarak ifade etme, yani güçlü, sıra dışı erkek geleneğinin kafesinden kaçma olanağından hâlâ çok uzakta olduğumuzu düşünmüyor musunuz?
“Yaratıcılık yeteneğiniz varsa, bunu paylaşmak zorundasınız çünkü o sadece size ait değil.” Marina Abramović’
Marina’dan Elena’ya
Farklılıklarımızdan çok etkilendiğimi söylemeliyim ve tanışma şansımız olsaydı birbirimizden çok şey öğrenebileceğimizi hissediyorum.
Çoğu durumda, bir sanatçının eserinin kendi kendine yeterli olduğuna inanmıyorum. Bir sanat eseri çok fazla anlam katmanı taşıyabilir ve yapabildiğimiz zaman, sanatçılar her zaman yapıt ile kamunun onu algılama biçimi arasındaki boşluğu kapatmaya çalışmalıdır. Kulağa güçlü bir ifade gibi gelebileceğini biliyorum ama her zaman bir sanatçının toplumun hizmetkarı olduğunu hissetmişimdir. Yaratıcılık yeteneğiniz varsa, bunu paylaşmak zorundasınız çünkü o sadece size ait değil. Ve yaratıcılık, erkek ve kadın özgüllüğünden çıkarılmalıdır. Bana göre sadece iki tür sanat vardır: iyi sanat ve kötü sanat.
“Bu gezegende görülen en aptalca israfın, kadın zekasının ve yaratıcılığının israfının sona ermesi için savaşmalıyız” Elena Ferrante
Elena’dan Marina’ya
Birbirimizle konuşmak için bir fırsatımızın olacağını umuyorum. Ve savaşçı ruhunu beğeniyorum. Ama savaşmalıyız ki bir daha hiçbir kadın kendi dehasını ifade etmek için kocasının ölmesini beklemek zorunda kalmasın. Erkekleri değiştirmek ve onlar gibi davranmak için herhangi bir fırsatı değerlendirmemiz gerektiğine de ikna olmadım. Aksine, bu gezegende şimdiye kadar görülen en büyük, en uzun, en aptalca israfın sona ermesi için savaşmalıyız: kadın zekasının ve yaratıcılığının israfı. Sonra işlerin kalitesine bakarız. Sizinkiler olağanüstü yaratıcı: bende yazma isteği uyandırıyorlar.
On yıllardır -sadece bir örnek vermek gerekirse- merkezinde 1974’te Napoli’de Studio Morra’da verdiğiniz performansın yer aldığı bir roman üzerinde çalışmaya çalışıyorum. Şimdiye kadar bir sonuca varmadan biriktirdiğim taslaklarla sizi burada sıkmak istemiyorum: Her zaman beni korkutan ve engelleyen bir şey vardı. Size sadece, yaşlı bir adam tarafından o galeriye, izleyicilerinize sürüklenen genç bir Napoliten kadının hikayesi olması gerektiğini söyleyeceğim. Ve bunu size burada, performanslarınızın diğerlerinden daha fazla düşünülmüş gibi göründüğü gerçeğinin altını çizmek için anlatıyorum ki, kontrollü bir alan içinde, bir itme, bir itme ve ardından şu soru geliyor: ve şimdi ne olacak? Potansiyel olarak anlatı durumlarının tam farkındalığıyla mı icat ediyorsunuz?
“Ben sadece bir insanım ve çok kusurluyum” Pedro Almodovar
Marina’dan Elena’ya
Performans bana hem belirli bir mekanda hem de zaman çerçevesinde yalnızca bir sanatçı olarak izleyebileceğim çok az sayıda kesin kural koyma fırsatı veren ortamdır. Bir insan olarak normalde performans sergilerken sahip olduğum dayanıklılık ve cesarete sahip olmazdım.
Almodóvar’ın ilk filmlerinden birinden alıntı yapmak gerekirse: “Ben sadece bir insanım ve çok kusurluyum.” Benim için performansımı gerçekleştirmek için ihtiyaç duyduğum ekstra yardımı temsil eden halkın enerjisine güveniyorum.
Yeni bir performatif çalışma hakkında bir fikrim olduğunda, olası anlatı durumlarını düşünmüyorum. Bir dizi talimatım ve bunların ortaya çıkması için tanımlanmış bir zamanım var. Arada olan her şey eserin ve dolayısıyla anlatısının bir parçası haline gelir. Hiçbiri planlı değil, bu da uygulamamla ilgili bir başka önemli yönü ortaya çıkarıyor: Performanslarımı prova etmiyorum. Hayatın ve enerjinin içinden geçmesine izin veriyorum ve bununla bir deprem olabileceğini, seyircilerden birinin bayılacağını veya halkın işi yarıda kesebileceğini kastediyorum. Önceden belirlenmiş bir akış yok ve normalde yıkıcı bir an olarak kabul ettiğimiz her şeyi kabul ediyorum.
Sonra “Ritim 0”a dayalı roman taslağınızda yaşlı bir adam tarafından galeriye götürülen genç kızdan bahsediyorsunuz ve benim tamamen sildiğim ve şu ana kadar kimseyle paylaşmadığım bir anımı tetiklediniz. Studio Morra’daki performans sırasında, o altı saat boyunca her zaman etrafımda olan küçük bir yaşlı adam olduğunu çok iyi hatırlıyorum. Hatta bir noktada bana hiç dokunmamasına veya çalışmaya aktif olarak katılmamasına rağmen çok yakınlaştı. Ancak nefesini duyabiliyor ve nefesini tenimde hissedebiliyordum. İster inanın ister inanmayın, o odada korktuğum tek kişi oydu.
Öte yandan, “Ritim 0”da kendimi hiç kurban gibi hissetmedim. Tabanca ve mermi de dahil olmak üzere seçtiğim diğer 72 eşya arasında bir nesne olmak benim kararımdı ve sadece benim kararımdı. Halkın beni öldürmek de dahil olmak üzere istedikleri her şeyi yapabileceğine karar verdim, ancak yalnızca sağladığım zaman diliminde. Altı saat sonra bu hak ellerinden alındı.
Son olarak, yaratıcı eğrinin bir başka önemli yönünü daha gündeme getirdiniz: sizin gibi, aklımda olan ama asla gerçekleştiremediğim işler var. Sizce bu neden oluyor?
“Yazar, dediğim gibi, sadece kendine güvenebilir, kamu daha sonra gelir” Elena Ferrante
Elena’dan Marina’ya
Bilmiyorum. Yaratıcı süreçleri düzene koymak, bir hikayenin nasıl ortaya çıktığını, geliştiğini ve sona erdiğini güvenilir bir şekilde yeniden inşa etmek zorlu, belki de imkansız bir girişimdir. Aslında söylemeliyim ki, kendi eserlerinin konseptini ayrıntılı olarak tartışanlara pek güvenmem. Tecrübelerime göre bu, beyin tiyatrosunda parlamalar, çarpışmalar, parça parça, kısacık hayaletler meselesidir.
Bu parçaların çoğu solgun izler bırakıyor. Diğerleri bunun yerine her şeyi kendileriyle birlikte çeker, hikaye sona erer. Bazıları da sürekli yön değiştirir, kovalarsınız, kaybolursunuz, bazen beklenmedik bir açıdan aniden gelip sizi incitirler. Bunları sonunculardan yanayım, her zaman sahip oldum ve sonuç olarak birçok eseri bırakıyorum. Genellikle bu, onları kapasitemin ötesinde gördüğümdendir (yazar, dediğim gibi, sadece kendine güvenebilir, halk daha sonra gelir). Ama bazı durumlarda ısrar ediyorum, bekliyorum, yeniden başlıyorum. Yazdıklarıma en dayanıklı kitap için on yıl beklemem gerekti: Adı “Kayıp Kız”. Ve bunu yazmak beni korkuttu, başaramayacağımdan emindim.
Yani evet, başaramadığımız bazı işlerin beynimizde çömeldiğini ve bizimle doğru anı beklediğini düşünüyorum. Oradalar, parçalarını çiziyoruz ama gücümüz ve cesaretimiz yeterli değil. Ciddi değil. Kısa bir süreliğine ortaya çıktılar ve bizim yerimize bir başkası onları tamamlayacak. Biz vazgeçilmez değiliz.
Bu alışveriş ve irtibat noktaları aramak benim için büyük bir zevkti Marina, teşekkür ederim.