25 Temmuz Pazartesi günü Türkiye’nin en saygın bilim insanlarından biri olan Halil İnalcık, 100 yaşında yaşama gözlerini yumdu. Bugüne kadar çok kıymetli ve kapsamlı Osmanlı Tarihi çalışmalarına imza atan İnalcık, öğrencilere ve öğrencilerine, araştırmacılara, akademisyenlere çok önemli ve sürdürülmesi gereken bir miras bıraktı. Bırakılan bu mirasa toplum olarak ne derece sahip çıkabildik, burası çok tartışma götürebilir. Yeterince İnalcık’ın kitaplarını okuyabildik, Osmanlı’yı anlayabildik mi? Çaba sarf ettik mi? Kaçımız böyle bir tarihçinin varlığından haberdarız? gibi sorular akla geliyor.
Osmanlı sadece dizilerden mi ibarettir?
Aslında Halil İnalcık’ın tarihe yaklaşımına bakmak gerekiyor. Tarihe olan yaklaşımını tüm eserlerinde bütünsel değerlendirmek çok zor olmasına rağmen, esas ilgisi Osmanlı İmparatorluğu’nun sosyal ve ekonomik sorunlar üzerinde odaklandığını görürüz. “İnalcık’ın Osmanlı tarihinin sosyal ve ekonomik problematiklerini çözmeyi esas alan tarih metodolojisi üzerinde Fuad Köprülü ve Ömer Lütfi Barkan gibi bazı önemli Türk tarihçiler ile 1950’lerde tanıştığı F. Braudel ve Annales okulunun önemli etkisi söz konusudur.”
İnalcık, tarihsel araştırmalarını F. Braudel ve Annales okulun da etkisiyle arşivlere ve belgelere dayandırarak yapmıştır. İnalcık, Osmanlı İmparatorluğu ile Batı’nın birbiriyle etkileşim ve yakın temasta olmasından dolayı ayrı olarak incelenemeyeceğini çalışmalarıyla göstermiş ve ekonomik, sosyal ve demografik niteliklerinin Batı ile paralel olduğunu ifade etmiştir. Osmanlı İmparatorluğu’nun Avrupa’ya düşmanmış görüntüsünün tasvir edilmesi geleneğini bırakmış, kanıtlara dayanarak, sorumlu tarihçi kişiliği ile iki ayrı kültürün dünyada birbirini tamamladığını ortaya koymuştur. Son olarak da, İnalcık Hocanın Osmanlı tarihi ile ilgili tavsiyelere kulak verelim: “Orijinal kaynakları incelemek için gerekli vasıta ve bilgilere hakkı ile sahip olmadan, Osmanlı tarihinin büyük problemlerini bir takım sosyolojik genellemelerle halledilmiş saymak, son dönemde bir moda haline gelmiştir. Bizim disiplinimiz, zamansız ve mekânsız genellemeler yapmak değil, zaman ve mekân içinde olayları incelemektir.”
Halil İnalcık’ın tavsiyesini göz önünde bulundurduğumuzda şu anki dünyada bilgiyi kullanma biçimi nasıl değişti? Halihazırda içinde bulunduğumuz çağ gereğinin farkında olarak, her şeyin hazırlop bir şekilde sunulması, emek sarf etmeden Osmanlı İmparatorluğu’nu anlama çabası maalesef tarihimize duyduğumuz saygıyı da yeterince yansıtmıyor. Böyle bir tarihçinin yanında, çevresinde veya elinde büyüyenlerin çok şanslı insanlar olduğunu altını da çizmek gerekiyor sanırım. Onun araştırmalarının önemini öğrenci ve akademisyenlerin anlaması dışında toplumun da mutlaka faydalanması gerektiğinin önemini bilmemiz gerekir. Fakat onunla en yakından çalışan insanlar da öğrenciler ve akademisyenleri oldular. Ne büyük şans onlar için! İnsan gerçekten imreniyor.
Bugünlerde darbe tartışmaları arasında ölümüne yeterince ilgili gösterilmeyen İnalcık’ı biraz da tanımak, keşfetmek, öğrenmek gerekiyor. Son dönemlerde, Türkiye’nin kaotik hali için de umutlu konuşarak “Sıkıntılı bir devir yaşıyoruz ama geçecektir” demişti bir röportajında. Hatta “Tarih bilmek bugünü ve geleceği doğru yorumlamakta bize yardım eder” demişti. Ama sanki biz geçmişten hiç ders almıyoruz, hep aynı şeyi yaşıyoruz diye de hayıflanmıştı geçen sene büyük tarihçi Halil İnalcık. İlber Ortaylı “Bir asırlık ömrünü olağanüstü biçimde dikkatle kullandığını, verimli geçtiğini söylememiz gerekir. 20’li yaşlardan itibaren makale yazmaya başlamıştır. Aşağı yukarı 80 yıla yaklaşıyor. Yazdığı makaleler çığır açmıştır. Her dildedir.” diyerek Halil İnalcık’ın Türkiye için olan değerini anlatıyor. Osmanlı Tarihini merak eden herkesin Halil İnalcık’ın kitaplarını veya makalelerini okumasını tavsiye ediyorum.
http://www.inalcik.com/indexTr/halil_inalcik_ozgecmis.asp
http://www.hurriyet.com.tr/100-yasindaki-bilge-halil-inalcik-bu-sikintili-devir-gececek-30053925
