Güzel sanatlar süper zenginler için neredeyse daima iyi bir yatırım olmuştur ama şunu da unutmamak gerekir, geçtiğimiz günlerde Modigliani’ye ödenen 157 milyon dolarla yetişmekte olan 10 bin sanatçı bir yıl boyunca desteklenebilirdi.
Uzmanların bile sanat eserlerinin fiyatlarının abartılı olduğu yönünde uyarılarda bulunduğu bu zamanda, belki de artık belli eserlerin çılgınca milyon dolarlara alınmasına tarafsız bir gözle bakmanın zamanı gelmiştir.
Geçtiğimiz ay, Amedeo Modigliani’nin eseri Nu couché (sur le côté gauche), ismini vermeyen bir alıcıya 157 milyon dolara satıldı ve Pacific Coast Highway ve Santa Monica 28,5 milyon dolara satıldığında David Hockney resmi için yeni bir rekor kırıldı.
David Hockney, Pacific Coast Highway and Santa Monica, 1990
Sanat Eserleri Ekonomisi Danışmanı Clare McAndrew, “Bu parayla desteklenebilecek diğer sanatçılar düşünüldüğünde, sizce de biraz abartılı değil mi?” dedi ve Modigliani alışverişinin zengin elitin vahşi harcama tercihlerinin bir örneği olduğunu ekledi: “Bir şey üzerine böylesi bir para harcama ultra zenginliğin vahşileştiğini gösterir.”
Art Basel ve bir İsviçre bankası olan UBS ile küresel sanat piyasası üzerine yıllık bir çalışma derleyen McAndrew, Modigliani müzayedesinde ulaşılan fiyatın dünya ekonomisinin durumunu yansıttığını belirtti. Daha güçlü büyüme piyasayı ateşliyor, ivmelenerek artan fiyatlar artan azgınlığı ve gelişmiş ekonomilerin tümünde artan eşitsizliği yansıtıyor.
Art Basel ve UBS’in en son raporuna göre geçen sene Gayrisafi Dünya Hasılası ve dünya varlığının her ikisi de artarken, sanat piyasası 2000 ile 2017 yılları arasında küresel ekonominin büyüme oranıyla yaklaşık olarak örtüşüyordu. Buna rağmen bazı resimler öylesine ünlüydüler ki, ekonomi baş aşağı gittiğinde bile baş döndürücek kadar yüksek paralar kazandırabildiler.
Temel ekonomi bir sanat eserinin fiyatının bir alıcının ne kadar harcamaya hazır olduğu ile bir satıcının ne kadar kabul ettiği ile belirlendiğini iddia eder. Arz ve talebin bu soğuk denklemi aynı zamanda sanatçının ölümünün -sanatçılar derhal üretimlerini sınırlandırırlar- sanatçıların eserlerinin değerini yükselttiği anlamına gelir.
Ama değerleri üretim oranları ve tüketicinin talebi ile ölçülebilen ıvır zıvırın aksine, sanat dünyasında sayısız manevi değer vardır. Tüketimin bir zorunluluk değil, zevk meselesi olduğu ve esere ilham verenin finansal kazanç değil ideal olarak yaratıcı ifade olduğu düşünülürse, en ufak bir fiyat etiketi bir yaratım aracı için sarsıcı oluyor gibi görünebilir.
Belli ki bazı sanatçılar piyasaya oynuyorlar. Mükemmeliyetçiler Damien Hirst’ün üretim bandı tekniklerine karşı çıktılar ve Andy Warhol özgünlük fikrini ekran çıktıları ile alt üst etti. Bununla birlikte her iki sanatçının eserleri değerlerini koruyorlar. Geçen sene 90 yaşında ölen Gustav Metzger’in özyıkımcı sanatı büyük saygı gördü; zamanla hasara yol açması için kanvasın üzerine asit püskürterek uzun dönemli ticari değer kavramına meydan okudu.
En ünlü sanatçılar için fiyatlar çok daha fahiş. Altı ay önce 450 milyon dolara satılan Leonardo da Vinci’nin Salvator Mundi resmi bu zamana dek satılan en pahalı resim oldu. 13 adet Picasso Şubat ayında bir sanat danışmanlık şirketi tarafından iki gün içinde 155 milyon dolara satın alınırken küresel güzel sanatlar satışlarının toplam değeri geçen sene yüzde 12 artarak 63,7 milyar dolara geldi.
Sorumlusu Asyalı ve Ortadoğulu yeni zenginler
Uzmanlar en güzel eserlerin nadiren satışa sunulduğunu söylüyor ve yeni zengin Çinli alıcıların, finansçıların ve Suudi şeyhlerin rekabetiyle talebin ve fiyatların füze hızıyla arttığına dikkat çekiyor.
McAndrew “Kıtlık kuralları” diyor: “İnsanlar hep tetikte bekliyorlar. Bir resim için 30 yıl beklenebilir ve o resim bir ömür boyu hiç ortaya çıkmayabilir.”
Modigliani 35 yaşında ölmeden üç yıl önce, 1917 yılında yapılan Nu couché (sur le côté gauche), İtalyan ressamın en büyük eserlerinden biridir ve müzayedelerde satışa sunulan yanlızca beş nü’sünden biri. En son 2003 yılında 26.9 milyon dolara sözde İrlandalı at yetiştiricisi John Magnier’e satılmıştı.
Bu durum güzel sanatları zengin yatırımcılar nezdinde çok sağlam bir galip yapıyor gibi görünüyor. Ama piyasa çoktan çöktü, en görkemli çöküşünü de 1990 yılında Japon alıcılar piyasaya sürülen tüm empresyonist sanatın yarısına sahip olduklarında yaşadı. Balon bir yıl sonra Japon ekonomisi sürdürülemez bir mülkiyet patlamasından sonra çöktüğünde patladı.
Bugün serbest yatırım fonu milyarderleri ve zengin Asyalı yatırımcılar emtiaların, tahvillerin ya da malların ticaretini yapar gibi kanvasların ticaretini yapıyorlar, tıpkı kaliteli şarapları istifleme eğiliminin bir tür yansıması gibi, yıllanmış kırmızı şarapların kasalarda açılmadan onyıllarca bekletilip sonra daha yüksek fiyatlara satılması gibi…
Mega satışlar piyasadaki egoları şişirebilir ama yalnızca Modigliani satışı ile İngiltere’de en azından 10 bin öğrenci sanat okulunda bir yıl boyunca okutulabilirdi.
Goldsmiths Üniversitesi’nde küratörlük profesörlüğü yapan Andrew Renton da paranın başka yerlerde çok daha iyi kullanılabileceği konusunda hemfikir. “Bugün dünyada ulaşılması imkansız miktarlarda para var. Bu iyi şeylerde kullanılabilir ya da çok ilginç biçimlerde harcanabilir. Kültür iyi bir kullanım alanıdır ama ben kanser tedavisi için 1 milyar dolar harcamanın da iyi olacağını düşünüyorum.”
Kaynak: Richard Partington / Guardian