Bu yıl 65. kez düzenlenecek Eurovision şarkı yarışması Covid-19 pandemisi sebebiyle iptal oldu ve tarihinde ilk kez düzenlenmiyor. Yarışma tarihinden ve Türkiye’nin Eurovision macerasından seçtiğim parçaları küçük notlarla paylaşıyorum.
1. Love Love Peace Peace
İtalyan SanRemo Şarkı yarışmasını örnek alarak oluşturulan Eurovision Şarkı Yarışması bugün en uzun süreli uluslararası şarkı yarışması ve spor müsabakalarından sonra dünyada en çok izlenen yarışma olma özelliğini taşıyor. European Broadcasting Association (EBU) girişimi olan yarışma ilk kez 1956 yılında sadece 7 ülkenin katılımıyla İsviçre’nin Lugano şehrinde gerçekleşti. Canlı orkestra eşliğinde sadece solistlere açık olan yarışma (70lerde gruplar da katılabilmeye başladı) bugünkü şaşasından uzaktı. 1998 yılında teleoylamaya geçildikten sonra sahne şovları ve ‘Eurovision formülü’ önem kazandı. Bu formülü 2016 yılında İsveç’te düzenlenen yarışmada Måns Zelmerlöw ve Petra Mede harika bir açılış şovuna dönüştürmüştü. Måns Zelmerlöw 2015’te Heroes şarkısıyla birinci olmuştu.
2. Volare
Eurovision tarihi boyunca büyük ün kazanmış şarkılar her zaman o yılın birincileri olmuyor. Bunlardan ilki 1956 yılında İtalya’nın Domenico Modugno tarafından seslendirilen Volare isimli şarkısı. Bu şarkı öylesine meşhur oluyor ki Dean Martin’den David Bowie’ye pek çok şarkıcı söylüyor. 1956’da yarışmayı Fransa Andre Claveau’nun Dors Mon Amor isimli şarkısıyla kazanıyor.
3. De Troubadour
1969 yılında birincilik İngiltere, İspanya, Hollanda ve Fransa arasında paylaştırıldı. Henüz eşit oy alan yarışmacılarla ilgili kurallar getirilmemişti. Hollanda adına yarışan Lenny Kuhr De Troubadour isimli şarkısıyla birincilerden biriydi. 1970 yılında yarışma İrlanda’da düzenlendi.
4. Apres Toi
2şer saat süren 2 yarı final ve 4 saat süren finaliyle toplam 8 saatlik en uzun süren şarkı yarışması rekorunu da elinde tutan Eurovision Şarkı Yarışması’nın temeli ‘Avrupalı olma’ fikrini yaygınlaştırmak üzere atılmıştı. 1972 yılının birincisi Vicky Leandros bu ideale en çok yaklaşan isimdi şüphesiz. Yunanistan doğumlu Alman şarkıcı Lüksemburg adına Fransızca olarak seslendirdiği Apres Toi isimli şarkısıyla Edinburg’ta birinci olmuştu.
5. Tu Te Reconnaîtras
1973 yılında Lüksemburg’ta düzenlenen yarışmada Lüksemburg adına yarışan Anne Marie David Tu Te Reconnaîtras isimli şarkıyla üst üste iki yıl birincilik getirmişti. Bu şarkıyı Nilüfer Nino Varon’un şahane sözleriyle Göreceksin adıyla Türkçe olarak seslendirdi. Nilüfer’in yorumunun çok daha güzel olduğunu söylemeden geçemeyeceğim.
6. Waterloo
Eurovision tarihinin en meşhuruna geldi sıra: ABBA 70lerde her ülkenin kendi dilinde söylemesi zorunluluğuna göz yumuluyordu ve İngilizce şarkılar da kabul ediliyordu. Bu kural 1998 yılında tamamen kaldırıldı. ABBA Waterloo’yu İngilizce söylemişti, ama hiç İsveççe dinlendiniz mi? Koltuğa tutunun çok tuhaf çünkü
7. Seninle Bir Dakika
Türkiye’nin Eurovision Şarkı Yarışması’yla flörtü önce TRT’nin yayınlarıyla başladı ama özellikle 1975-1985 yılları arasında hiç dişe dokunur bir başarı kazanamasak da Örövizyonla yatıp kalktık, bir milli meseleye dönüştü hatta uluslararası diplomasi aracına bile dönüştü. Stockholm’deki yarışmaya kura ile birinci olan (gene bir eşit oy durumu) Seninle Bir Dakika ile Semiha Yankı gitti ve sonuncu oldu. Türkiye’ye bu hezimet çok ağır geldi. İki yıl yarışmadan uzak durdu.
8. Delisin
1975’in ulusal yarışmasının diğer birinci Cici Kızlar’ın seslendirdiği Delisin idi. Cici Kızlar Stockholm’e gitseydi skor değişir miydi bilemeyeceğiz ama her iki şarkının da Türk insanın kalbinde yer ettiğini biliyoruz. Bu ilk yarışmaya halkın da posta yoluyla katıldığını hatırlatmakta fayda var.
9. Teach-in ve Ding-a-Dong
1975 yılında Stockholm’de birinciliği Eurovision Şarkı Yarışması otoritelerinin hiç sevmediği ama benim kişisel favorim olan bir parça kazandı. Teach-in ve Ding-a-Dong. Hiçbir anlamı olmayan bu şarkı isminde geçen dingler ve donglar şarkı boyunca pek çok kez tekrar eder. Gününüzü neşelendirecek akılda kalıcı melodisiyle sizi coşturacağı kesin! İlk sırada yarışmayı katılıp birinci olan tek parça olduğu bilgisini de ekleyeyim. Hollanda geçtiğimiz yıla kadar da bir daha birincilik elde edemedi.
10. L’Oiseau et l’Enfant
1977’de Londra’da düzenlenen yarışmada Marie Myriam “L’Oiseau et l’Enfant” isimli şarkısıyla birinci oldu.
Işık gözlü bir çocuk gibi
Kuşların uzaklara doğru geçişini gören
Dünyanın üzerinde uçan mavi kuş gibi
Bu dünyada aşkı bulacağız.
Aşk sensin, aşk benim
Kuş sensin, çocuk benim diye çevrilebilecek sözleriyle 1977’de yeniden her ülkenin kendi dilinde söyleme kuralının yeniden getirildiği yıl Londra’da İngiltere ve İrlanda’yı geride bıraktı.
11. Sevince
Türkiye 1978 yılında yarışmaya dönmeye karar verdi. Nükhet Duru ve Grup Nazar’ın söylediği Sevince isimli parça Paris’e yarışmaya gitti ama o yıl ulusal yarışmada ön elemeyi bile geçemeyen bir parçayı halen büyük sevgiyle dinliyoruz.
12. Seviyorum
Yukarıda da bahsettiğim bir Eurovision şarkısının uluslararası politikaya alet olması da 1979 yılında yaşandı. Maria Rita Epik’in Seviyorum isimli şarkısı yarışmaya katılamadı. Petrol krizinin ortasında Tel Aviv’den Kudüs’e alınan yarışma Arap ülkelerinde hoşnutsuzluk yarattı ve dönemin başbakanı Ecevit de müzik mi petrol mü diye düşünüp petrolü seçti ve Türkiye yarışmadan çekildi.
13. Abanibi
Halbuki Türkiye Paris’te düzenlenen yarışmada İsrail’in şarkısı Abanibi’ye 12 puan vermişti. Bu eğlenceli şarkı Eurovision tarihinde sahne almış sadece 3 kadın orkestra şefinden birine sahip olmasıyla da ayrıksı bir yere sahip.
14. Hallelujah
Üst üste iki yıl birinci olan ülkelerden biri de İsrail 1979’da Kudüs’teki yarışmada Milk and Honey Hallelujah isimli şarkıyla birinci oldu. Şarkı uzun zaman Avrupa listelerinde birinci sırada kaldı. En son oy veren ülke İspanya kendi verdiği oyla İsrail’i birinci yaparken kendini de ikinci sıraya düşürdü.
15.What’s Another Year
Mr. Eurovision sevgili damadımız Johnny Logan’ın What’s Another Year? ile 7 ülkeden 12 puan alarak kırılması zor bir rekorun da sahibi oldu. 7 yıl sonra Hold Me Now ile ikinci kez İrlanda’ya birincilik kazandıran Logan 1980 yılında İrlanda adına yarışmaya katıldıktan sonra İrlanda vatandaşlığına geçen bir Avustralyalı aslında. 1992 yılında birinci olan Linda Martin’in Why Me? İsimli şarkısının da bestecisi, yani aslında 3 birinciliğe sahip. Burçin Orhon’la yaptığı evlilikle Türkiye medyasını uzun yıllar meşgul eden Logan bugün 66 yaşında ama biz onu 26 yaşındaki yakışıklılığıyla hatırlamaya devam edeceğiz.
16.Ein Bisschen
Bir diğer Eurovision rekortmeni de 1982 yılında 27 kere katıldıktan sonra birinciliği yakalayan Almanya’nın şarkısının bestecisi Ralph Siegel. Siegel sonuncusu 2017 yılında San Marino için olmak üzere 22 Eurovision şarkısının bestecisi. Bizde de büyük beğeni toplayan Nicole’ün seslendirdiği Ein Bisschen Frieden Siegel’in en sevilen çalışması.
17. 1945
Bu arada Türkiye cephesinde 1980’de Petrol’le Ajda Pekkan büyük hezimete uğramıştı. Bir yıl Londra’da Semiramis’te kalıp Türkiye’ye bile gelmedi. Neco ve Hani, 5 Yıl Önce 10 Yıl Sonra Halay ve elbette bir utanç abidesi olarak müzik tarihimizde yerini alan Çetin Alp’in Operası Avrupa şehirlerini dolaştı. Bu esnada ulusal yarışmada es geçilen önemli bir şarkı vardı. Sezen Aksu ve 1945. Yıl 1984.
18. J’aime la vie
1986 yılında Türkiye’de çok sevilen ve pek çok kez ülkemizi ziyaret de eden İtalyan asıllı Belçikalı şarkıcıSandra Kim 3 Mayıs 1986’da Norveç’in Bergen şehrinde düzenlenen yarışmada J’aime la vie adlı şarkısıyla birinci oldu. Henüz 14 yaşındaydı ve hayatı seviyordu.
19. Halley
1986 yılında Klips ve Onlar’ın seslendirdiği Halley isimli şarkıyla 9. Olarak o güne kadar ki en iyi derecesini aldı. Ulusal yarışma elemelerinde Seden Gürel varken grup finale giderken Gürel’i Candan Erçetin ile değiştirmişti. Halley kuyruk yıldızıyla ülkemizin kafayı bozduğu 1986 yılında şarkımızın da Halley kuyruklu yıldızının insanlara getireceği mutluluktan bahsetmesi kaçınılmazdı. Halley’in sözleri İlhan İrem’e, bestesi Melih Kibar’a ait.
20.Gente di Mare
1987 yılında kalplerimizin birincisi olan Gente di Mare isimli şarkıyla hatırlamak lazım. Umberto Tozzi ve Raff’in seslendirdiği parça İrlanda ve Almanya’yı takiben 3. oldu. 1987 Johnny Logan’ın Eurovision Şarkı Yarışması’nı iki kere kazanan tek şarkıcı olarak tarihe geçtiği yıl oldu. İtalya’nın iki uluslararası üne sahip yıldızının bu şarkısı da unutulmadı.
21. Ne partez pas sans Moi
1988 Eurovision Şarkı Yarışması’nın dünyaya Celine Dion’u hediye ettiği yıl oldu. ABBA’dan sonra Eurovision Şarkı Yarışması’nın çıkarttığı ikinci büyük yetenek olan Kanadalı Dion İsviçre adına yarışmaya katıldı. Kuvvetli sesi, eşsiz yorumu ve Atilla Şereftuğ’un müthiş bestesiyle birinciliği kolay kazandığı düşünülmesin. Belki de Eurovision tarihinin en çekişmeli finallerinden birinde Yugoslavya’dan gelen 12 puanlık oyla birinciliği son anda yakaladı. Bu şarkıyla ilk defa Türkiye’den bir besteci de birinci oldu. Ne de olsa halen bestelerin yarıştığı yıllardı 80’ler.
22. Bandido
1990 yılına ve yazına bir Eurovision birincisi değil ama beşincisi olan Azucar Moreno’nun Bandido isimli şarkısı damgasını vurdu. Zagrep’te düzenlenen yarışmada ikili yaşanan teknik bir sorun nedeniyle önce sahneyi terk etmek ve şarkıya yeniden başlamak durumunda kaldı. İspanya’nın bu vahşi iki kadınını bu aksaklık yıldıramadı.
23. Sva Bol Svijeta
1993 yılında İrlanda’da gerçekleşen yarışmada değişen Avrupa haritasıyla birlikte yeni eklenen pek çok ülke de oldu. Bosna Hersek de bu ülkelerden biriydi. Bosna savaşının Avrupa’nın göbeğinde tüm şiddetiyle devam ettiği bir yılda bir Avrupa müzik yarışmasına katılmak ‘buradayız’ demenin en Avrupalı hali olabilirdi. Kendi orkestra şefleri Bosna’dan gelemediği için orkestrayı İrlanda’nın orkestra şefi yönetiyor. Oylama esnasında da Bosna Hersek oyları alınırken neredeyse savaşın sesini duyabiliyorsunuz. Muhamed Fazlagic’in seslendirdiği “Sva bol svijeta” isimli parça 25 ülkenin katıldığı yarışmada 16. oldu. Artan ülke sayısıyla başa çıkabilmek için 1993 itibariyle sondan 7 ülke bir sonraki yarışmaya katılma hakkını da kaybetmiş olma kuralı getirildi. Bu kural yarı final uygulamasının başladığı 2004 yılına kadar devam etti.
24. Nocturne
90’lı yıllar Eurovision şarkı yarışmasının tüm Avrupa’da popülerliğini yitirdiği yıllar oldu. En büyük hit Secret Garden’ın Nocturne’ü oldu. Aslında enstrümantal bir parça olan bu Norveç katılımı kurallara uymadığı için çok kısa sözler yazılarak yarışmaya sokulmuştur, şarkı 24 kelimeden oluşur ve 1995 yılının birincisi olmuştur. O yıllarda İstiklal Caddesi’nde bu parçayı çalmayan dükkân kalmamıştı.
25. Dinle
1997 yılında Şebnem Paker ve Grup Etnik İrlanda’nın başkenti Dublin’de yapılan yarışmada üçüncü olunca Eurovision Şarkı Yarışması yeniden Türkiye gündemine girdi. 1998 yılında teleoylama sisteminin yarışmaya dahil edilmesiyle yarışma eski şaşalı günlerine hızlı bir geri dönüş yaptı. 2003’te Sertab Erener’in Litvanya’nın başkenti Riga’da birinciliği kazanmasıyla beraber de arada belki ihmal ettiğimiz Eurovision Şarkı Yarışması’nı gündemimize yeniden aldık. 2003 yılından itibaren de ulusal yarışma kaldırılarak TRT tarafından direkt solistler yarışmaya katılmak üzere davet edildiler. İlk 3 yıl teleoylama yöntemiyle 3 şarkı arasından bir seçim yaptıysak da TRT sonradan bu uygulamadan da vazgeçti. Türkiye en son 2012 yılında Bakü’de yapılan yarışmada yer aldı.
26. Lejla
Hari Mata Hari 2006 yılında Atina’da yapılan yarışmada Bosna Hersek’i temsil etti. Üçüncü olan Lejla isimli bu melankolik şarkıyı Finlandiyalı Hard Rock Hallelujah ve o yılın favorisi de olan Rus Dima Bilan geçti. Herkesin ortak fikri Lejla’nın 2006 yılının en güzel şarkısı olduğudur. Bu konuda hiçbir Eurovision takipçisi fikir ayrılığına düşmez. Zaman kazanmak adına 2006 itibariyle ülke oylarında sadece 8, 10 ve 12 alınmaya; 1-7 arası oylar ekrana otomatik olarak düşmeye başladı. Türkiye Sibel Tüzün’ün Süperstar’ıyla 11. sırada yer aldı.
27.Et S’il Fallait Le Faire
Meşhur Fransız şarkıcı Patricia Kaas 2009 yılında Moskova’da düzenlenen yarışmada Et S’il Fallait Le Faire isimli şarkıyla Fransa’yı temsil etti. Favorilerden biri olarak gösterilen Kaas ancak sekizinci olabildi. Norveç adına yarışan Alexander Rybak Fairytale isimli şarkısıyla 387 oy alarak bir rekora imza attı. Maksimum 492alabilirdi. Artan ülke sayısıyla beraber 2008 yılından itibaren iki yarı final düzenlenmeye başladı. Hadise Düm Tek Tek isimli şarkıyla dördüncü olmuştu.
28. Kaliopi
2012 yılında Bakü’de gerçekleşen yarışmada İsveç’ten yarışmaya katılan Loreen’in Euphoria isimli şarkısının kazanacağını herkes biliyordu. Çıktığından beri ortalığı kasıp kavuruyordu, Avrupa’da tüm listelere girdi. Loreen 18 ülkeden 12 puan alarak açık ara birinci oldu. Makedonya’dan yarışmaya katılan Kaliopi ise o yılın incisiydi ama onüçüncü olabildi. Türkiye Can Bonomo ile son kez katıldı yarışmaya. 2013 yılında kimin katılacağı tartışılırken oylama sistemindeki haksızlık bahane gösterilerek yarışmaya artık katılmayacağımız açıklandı.
29.Rise Like a Star
2014 yılında Kopenhag’ta düzenlenen yarışmaya 37 ülke katıldı ve Grand Final 195 milyon kişi tarafından izlendi. Avusturya adına yarışan sakallı drag queen Conchita Wurst Rise Like a Star isimli şarkısıyla birinci oldu. Eurovision Şarkı Yarışması Conchita Wurst’ten çok daha önce LGBT dostuydu. Yarışmaya katılan ilk açık gay şarkıcı 1997 yılında İzlandalı Paul Oscar oldu. 1998 yılında birinciliği Diva isimli şarkıyla kazanan Dana International’da yarışmayı kazanan transseksüel olarak tarihe geçti. Fakat elbette Eurovision Şarkı Yarışması’nı ‘gay friendly’ yapan 80lerden itibaren fan klüpler ve partilerle yarışmayı destekleyen izleyicileri. Trinity College Dublin’de Profesör Brian Singleton Eurovision sosyolojisi isimli makalesinde şöyle açıklıyor: 60’lar ve 70’lerde aileleriyle yarışmayı izleyen eşcinsel erkeklerin kalıplaşmış erkeklik normlarından kaçabilmek için yatırım yaptıkları bir alandı Eurovision. Cazibeli ve alabildiğine aşk ve büyütülmüş hislerle dolu bir gösteri dünyası. Elbette bir yarışma bu ve bir kişi kazanıyor, yani muhteşem duygusal bir deneyim de var işin içinde. Eurovision’ı bu kadar çekici yapan da bu.
30. Soldi
Geçtiğimiz yıl Tel Aviv’de düzenlenen yarışmanın bence birincisi Mahmood’un seslendirdiği Soldi isimli parçayla İtalya’yaydı. Çağın ruhuna uygun bir şarkıyla yarışmaya katılan Katolik İtalya’nın Müslüman bir şarkıcı göndermiş olması ve periferide yaşayanların durumuna eğilen şarkı, bir baba-oğul hesaplaşması çevresinde şekilleniyor ve Arapça sözler de içeriyor. (Veledi, veledi, habibi, ta’aleyna) Soldi bütün yaz radyolarda çokça çalındı tüm Avrupa’da.