Karl Marx sakalı uzatmış bir Hitler ve baltalardan yapılmış bir gamalı haç. Slovakya’nın şok sanat kollektifi NSK’nın daha ilk gösterisinde yer alan provokatif simgelerden sadece ikisi…
2015’in Ağustos’unda dışlanmış ülke Kuzey Kore’de beklenmedik bir çift konser örgütleyerek artık kültleşmiş olan Slovakya sanat projesi yeniden kurulma dedikodularını dalgalandırırken gösterilerini yeniden başlatmış oldu. Şu sıralar onlardan bazıları, IRWIN mesela, Pera Müzesi’ndeki Balkanlardan Gelen Soğuk Hava Dalgası sergisinin konukları…
O yüzden Yeni Slovakya Sanatı başlığını atmanın ve onları yakından tanımanın tam da zamanı…
Yeni Slovakya Sanatı’nın kısaltması olan NSK eski Yugoslavya’da, diktatör Josip Broz’un ya da daha bilindik ismiyle Tito’nun ölümünden 4 yıl sonra, 1984 yılında kuruldu. Bu sırada sosyalist federasyonun kurumları dağılıyordu.
NSK kurulduğu günden beri provokatörlükle eşleştirilmiştir ve dün itibariyle Pera Müzesi’nde açtıkları pankartta yazılanları düşünersek evet kesinlikle öyledir ve bunun hiçbir sakıncası yoktur: “İngilizce Bilmeyen Sanatçı, Sanatçı Değildir”.
Hollanda Van Abbe Müzesi’nde 1980’ler sergisinin NSK ayağının küratörü Zdenka Badovinac, “NSK, eğer komünist rejim zamanında kurulmuş olsaydı, kapitalizm eleştirisi kadar sosyalizmi de aynı anda eleştireceğini göstermeye çalışır” der.
1984 yılında, üç grup -1980 yılında kurulmuş olan multimedya grubu Laibach, 1983 yılında kurulmuş olan görsel sanatlar grubu IRWIN ve 1983-1987 yılları arasında faaliyet sürdürmüş tiyatro grubu Scipion Nasice Sisters Theatre (SNST)- Neue Slowenische Kunst (NSK) sanat kollektifini kurarlar.
Bunun ardından NSK altbölümler kurdu: Yeni Kollektivizm, Saf ve Kılgısal Felsefe Bölümü, Retro-vision, Film ve Yaratıcılar.
NSK‘nın kendisine verdiği Almanca ismin karşılığı her ne kadar ‘Yeni Slovakya Sanatı’ olsa da, anakronistik imgelerle çalışır. İsminde Alman dilini, küçük Slovak ulusu üzerinde binyıllardır sürmekte olan politik ve kültürel Alman hegemonyasının ipliğini pazara çıkarmak için kullanır.
Yugoslavya’nın varlığının son on yılında kurulan NSK, o dönemdeki sanat, ideoloji ve ulus devlet arasındaki ilişkinin yeniden derinlemesine düşünülmesi işine soyunur. En azından çevrelerinde çökmekte olan sosyalizm kadar yeşeren kapitalizmin de kapsamlı bir eleştirisini sunar.
IRWIN
NSK, bir yandan 1980’lerin paradigmatik postmodern sanatından hoşlanmış gözükür. Öte yandan onun çekirdek duruşu o zamanda sanatta yaygın olan kopuk hicivden çok daha farklı konumlandırır kendisini. Evet, postmodernizmi belirleyen etkilerin ve formların ‘kolajı söz konusudur. Ama bundan da fazlası, bugün Türkiye sanat sahnesinin en ihtiyaç duyduğu, sosyal ve siyasi bir pozisyona, yakıcı meselelerde sağlam bir duruş sergileyebilmek adına zıt ve aykırı estetik kavramları birleştirmeye de sahiptir.
NSK’nin 1980’lerde yaygın olan alıntı çılgınlığından retro yöntemi ile korunduğu da söylenebilir. Pek çok cephede direnişini sürdüren NSK daima karmaşık ve zor anlaşılır olmuştur. Yeni sanatsal gelenekler yaratmanın; Nazi ve komünist sembollerini kullanmanın; sosyalist ve kapitalist liderlerin söylevlerinden alıntılar yapmanın yanısıra bir avcılık klübünün yönetmeliği gibi anlaşılması güç kaynakları da kullanırlar. Belki de en önemlisi, sosyalizmin çöküşü sonrasında kurulacak toplumun biçimi hakkında açıkça konuşmayı bir rol olarak üstlenmeleridir.
Moskova Büyükelçiliği sanatsal eylemi
1991 yılında Moskova’da yapılan Uluslararası Apt-Art Festivaline katılmak için davet edildiklerinde, IRWIN tüm NSK’nın bir aylığına Moskova’ya taşınması gerektiğini iddia etti.
NSK, Moskova Büyükelçiliği sanatsal eylemini 10 Mayıs ile 10 Haziran 1992 tarihleri arasında tuttuğu bir apartman dairesinde gerçekleştirdi. Büyükelçilik canlı bir yerleştirme olarak kavramsallaştırıldı. IRWIN, NSK ve onların misafirleri olan Goran Dordevic, Mladen Stilinovic ve Milivoj Bijelic hakkında belgeler yayınladı ve sanat eserleri yaptı.
Kozmokinetik Noordung Kabinesi tarafından H.P Noordung’a saygı eylemi gerçekleştirildi. Bir videotek, bir fonotek ve bir kütüphane günlük etkinliklerini sürdürdüler. Ana eylem Eda Cufer’in IRWIN ile işbirliği içinde organize ettiği bir haftaya yayılmış olan ders ve tartışma oturumlarıydı. Bu eylemin amacı benzer iki toplumsal bağlamı, eski Sovyetler Birliği ve eski Yugoslavya, birbirleriyle yüzleştirmekti.
IRWIN, Lennisky Prospekt’teki özel daire sergiisinden, 1992. Moskova
1987 Afiş Skandalı
1987’de Yeni Kolektivizm yani NC, NSK’nın alt gruplarından biri- bir afiş tasarım yarışmasına ve Tito’nun doğumgününü birlikte kutlamak için yapılan bir fener alayına katıldı. Yarışmayı NC’nin tasarımı kazandı. Organizasyon jürisi NC’nin afişini seçti ve afiş Yugoslavya’nın en çok satılan günlük gazetesinde yayınlandı. Burada afişi gören ferasetli bir devlet adamı afişle, Nazi sanatçısı Richard Klein’ın resmi arasında var olan çarpıcı benzerliği fark etti. Haklıydı elbette ama NC’nin afişinde bazı kilit yer değiştirmeler söz konusuydu. Mesela Nazi bayrağının yerini Yugoslav bayrağı, Alman kartalının yerini barış güvercini almıştı. Desenin elindeki meşalenin yerini Joze Plecnik’in Slovak Parlementosu için tasarlamış olduğu konik kubbe almış ve fonda Slovenya’nın Triglav Dağı yer almaktaydı. Bu poster faşizmin komünizmle benzerlikleri olduğu gerçeğini nahoş bir biçimde görüp anlamamızı sağlıyordu. NC üyeleri Yugoslavya Federal Sosyalist Cumhuriyeti’ne hakaret etmek ile suçlandılar. NC bu suçlamalara kendi sanatsal duruşunu ifade eden bir afiş tasarlayarak tepki gösterdi.
NSK, Moskova eylemlerinden
NSK Zamanın Devleti ve onun pasaportu
NSK Moskova Büyükelçiliği sonlandığında, Büyükelçiliği’n yaptıklarının analizi Eda Cufer ve IRWIN tarafından yazılan ve “NSK Zamanın Devleti” başlığını taşıyan bir metinle kaleme alındı. Bu yeni devlet daha sonra 1992 sonbaharında IRWIN, Laibach, Noordung Cosmokinetic Cabinet, Yeni Kollektivizm ve Saf ve Kılgısal Felsefe Bölümü grupları tarafından resmen kurulacaktı. NSK Zamanın Devleti, coğrafi sınırlar ya da ekonomik ilkeler yerine estetik ve kavramsal ilkeler üzerine temellenmiş küresel bir cemaatin, sanatsal bir devletin varlığına işaret ediyordu.
NSK Zamanın Devleti pasaportları
NSK’nın ilk vatandaşları grupların üyeleri idi ama o zamandan beri bu devletin vatandaşlığı NSK pasaportuna başvurmak isteyen herkese açık. Devlet kurulduğundan beri NSK’nın merkezi meşguliyetini oluşturuyor. Tüm dünyadan yaklaşık 15.000 kişi bu devletin “vatandaşı” oldu ve hatta üzerinde “Sanat bir fanatikliktir ve diplomasiyi gerektirir” düsturunu taşıyan kendi pasaportlarını edindiler. Bu tek tek grupların ‘İçkin Tutarlı Ruh’ tarafından yönetildiği bir hiyerarşik işleyiş yapısını temsil eden örgütlenme şeması bu durumun en iyi kanıtıdır. Hem bu örgütlenme çizelgesi hem de ‘Üyelik Anayasası’ ve ‘NSK üyelerinin Temel Görevleri’ örgütün devlet yapısını abartılı bir biçimde ortaya koyan ve tanımlayan, NSK’ye özgü ve NSK’yı yansıtan ayna belgelerdir.
Laibach grubu üyeleri
Laibach’ı da iyi tanıyalım
Grubun müzik kanadı, rock grubu Laibach, on yıllardır politik ve nasyonalist imgeleri açıkça kullandıkları için Slovakya’daki seyircileri her anlamda itip kakar sarsar.
Orkestranın ismi yani Laibach, Ljubljana’nın Almanca karşılığıdır ve ilk olarak Avusturya-Macaristan İmparatorluğu döneminde ve ardından İkinci Dünya savaşı sırasındaki Nazi işgali sırasında kullanılmıştır.
Pek çokları grubu faşist olmakla suçlarken, başkaları onların müziğinin bir totaliter ideoloji eleştirisi olduğunu iddia eder. Laibach grubunun üyeleri ilk halk gösterilerinin bir işçi sınıfı kenti olan Trbovlje’de, Alternatif Slovak Kültürü şenliğinin bir parçası olarak gerçekleşmesini istediler. Şenlik günü şehirde üç tane tartışma yaratan afiş asıldı. Yerel otoriteler aynı gün öğleden sonra afişleri duvarlardan indirdiler ve hem şenliği hem de ilgili tüm etkinlikleri yasakladılar. Afişlerin en büyüğü şenlik hakkında bilgi veren bir davetiye işlevi görüyordu. Diğer ikisi Laibach grubunu tanıtıyordu. Biri Carpenter’ın klasik korku filmi Halloween’den vahşi bir bıçaklama sahnesini gösteriyordu. Diğer afişte bir dizi kuruluşun ev sahipliğine zemin hazırlayan siyah bir eşkenar haç vardı. Bu haç Laibach Haçı olarak adlandırılmıştı ve grubun tanınan ve kalıcı sembolü haline gelmişti.
Sanat bir fanatikliktir
Provokasyon ve şok, şenliğin başarısızlığının temel nedenidir ama olaylar Laibach’ın ve onun stratejisinin sahneye çıkışını haber verir. Ama hareketin yaptığı provokasyonlar Batı’da destek bulacak grup çok geçmeden MTV‘de görünecekti. Laibach 1986 yılında İngiliz post-punk markası Mute ile –bu marka aynı zamanda Depeche Mode ile de çalışıyordu- prestijli bir anlaşma imzaladıktan sonra, orkestra dünya çapında bir hayran kitlesine kavuştu.
Klipleri MTV müzik kanalında izlenmeye başladı, MTV sadece beş yıl önce kurulmuştu.
“Avrupa için bu yeni bir şeydi –Yugoslavya’da, eski bir komünist ülkede, çekilmiş videolar,” diyor NSK’nın o dönemdeki video sorumlusu Peter Vezjak ve ekliyordu:
“Alman avangard filmini New York’un yeni bağımsız sinemasıyla Rus yönetmenlerle birlikte harmanladım ve tüm bunları modernizmin eski geleneği içine yerleştirdim. Sanat bir fanatikliktir.”
NSK yaklaşık yirmi yıldır provokasyon lezzetinden açıkça hiçbir şey kaybetmemiştir. Geçtiğimiz Ağustos tarihlerinde, Kore yarımadasının Japon işgalinden kurtulmasının 70. yıl kutlamalarının bir parçası olacak Pyongyang’da sahne aldığında da dün akşam Pera Müzesi’nde pankart açtıklarında da…