Letatlin iddialı, avangart ve havalı bir projeydi… 1932’de bir gün Rus avangart sanatçı Vladimir Tatlin Moskova’daki stüdyosundan çıktı. 5 yıldır uğraştığı kas gücüyle çalışan uçuş makinesini test edecekti. Sembolü olduğu avangart sanatı gibi hüsranla son buldu…
Rusçadaki “uçmak” fiili “letat” ile soyadı “Tatlin”i birleştiren Letatlin, insanı devasa bir kuşa çeviren bir zırh, bir nevi uçma aparatıydı. Yapay kanatları arasındaki mesafe neredeyse 10 metreyi buluyordu. Ahşap bir iskelet, çelik kablolar, tüyler ve paraşüt ipeğinden oluşuyordu.
Rus avangart sanatçı Vladimir Tatlin, üç adet Letatlin üretmişti. Bir tanesini tanıtımlar için bilinçli şekilde iskelet olarak bırakmıştı. Endüstrinin bu tasarıma adapte olarak seri üretime geçeceğine emindi. Yolcu uçaklarının aktif şekilde hizmet vermesi ve Moskova’daki fabrikalarda bile yolcu uçaklarının üretim bantlarında yerini alması bile hayallerine engel değildi. Ona göre projesi bisiklet kadar ulaşılabilir ve yaygın olacaktı, hatta kendi topluluklarını yaratacaktı. Sovyet okulları bu sayede çocuklara uçma sanatı dersleri verecekti.
Letatlin, Moderna Museet, Stockholm
40’larının sonlarına yaklaşan sanatçının avangart hareketin tarihinde Sovyet konstrüktivizminin babası olarak adından söz ettirmesinin sebebi de buydu zaten. Sanatın, kendi iyiliği için, soyutluktan çıkıp somut ürünler inşa etmesi gerektiğine inanıyordu.
“Rusların da Vinci’si” olarak anılması boşa değildi. Döner Tatlin Kulesi’nden Komünist Parti evine uzanan fikirleri vardı. Letatlin’i ise denizci olarak çalışmaya başladığı ve martıları gözlediği 20’li yaşlarından beri hayal ediyordu.
Vladimir Tatlin
Avangart sanatının sembolü
Letatlin, sadece avangart sanatın değil, Sovyetler döneminin de bir sembolüydü. Çünkü “yeni olanı, yepyeni bir ihtimali” temsil ediyordu. İnsanlara ancak rüyalarında deneyimledikleri bireysel uçma hissini, bir kuş olma rüyasını gerçeğe çevirmeyi vadediyordu.
Ne yazık ki kaderi de avangart sanatını temsil etti. Sovyet yönetimi 1930’larda yaratıcı özgürlüklere son verirken, Letatlin de test edileceği alana götürülürken taşıma işlemleri sırasında aldığı hasar nedeniyle denenemedi bile…
Letatlin No. 3, Central Air Force Museum, Monino
Günümüzde bu modellerden ikisi kayıp. Sonuncusu ise Rusya’daki Central Air Force Museum’da sergileniyor. İstanbullu sanat severler asıl Letatlin’den parçaların da içinde yer aldığı aslına uygun yeniden üretim Letatlin‘i S.Ü. Sakıp Sabancı Müzesi’nde 18 Ekim 2018’de kapılarını açan ve 1 Nisan 2019’a kadar devam edecek olan “Rus Avangardı. Sanat ve Tasarımla Geleceği Düşlemek” sergisi kapsamında görebilirler.