Hermann Broch sonunda, Türkçede! Yazarın Vergilius’un Ölümü adlı romanını, yayımlanışından 40 yıl sonra Ahmet Cemal’in çevirisiyle okuyabileceksiniz.
Thomas Mann’ın deyişiyle, “Broch’un Vergilius’u, romanın esnek ortamı bağlamında bugüne kadar gerçekleştirilmiş en sıradışı ve en temel deneylerden biri” Ama sevinçten başımızı döndüren Broch’un Vergilius’una geçmeden önce, redde caesari quae sunt caesaris. Yani Sezar’ın hakkı Sezar’a! Vergilius’un Ölümü’nü okumaya koyulmadan önce, her has edebiyat okuru şu soruyu kendine sormalı: Eğer, görünmez gizli bir el, Ahmet Cemal çevirilerini hayatımızdan çıkarıp alsaydı ne olurdu?
Doğrusunu isterseniz, öyle uzun boylu düşünmeye gerek bile yok! Kafka çevirileri bir yana, Musil’in Niteliksiz Adam‘ını okuyamazdınız. Benjamin’in Pasajlar’ını. Novalis’in Geceye Övgüleri’ni. Ya da daha eskilerden Canetti’nin Körleşme’sini. Keza, Ingeborg Bachmann’ın Malina’sını.
Uzun sözün kısası bu noktada söylenebilecek en anlamlı tek şey, edebiyatın en meşakkatli dallarından biri olan çevirinin hakkını fazlasıyla veren bu değerli edebiyat insanın hakkını ne yapsak ödeyemeyiz, nokta. Öte yandan, Bir Çevirinin Hikayesi başlığı altında Ahmet Cemal’in Vergilius’un Ölümü’nün çevirisine kırk yıl önce nasıl başladığı ve Broch’un yapıtıyla kendisi arasında kurduğu özyaşamsal koşutluk, okuru, yalnızca Broch ve Vergilius’a hazırlamakla kalmıyor; benzeri bir sorgulamaya itiyor.
Broch’un 52 yaşındayken, ABD’ye iltica ettikten sonra yazmaya başladığı ve ilk basımı 1945’te yapılan romana dönersek; İlahi Komedya’dan yüzlerce yüzlerce yıl sonra, Dante’ye Cehennem ve Araf’a yaptığı yolculukta eşlik edecek olan Vergilius ya da bizdeki bilinen adıyla Virjil, imparator Augustus’un yeni yaşını kutlama törenlerine katılmak için Roma’ya doğru yola çıkmıştır. Roma’nın kuruluşunu ve kurucusunu anlatan başyapıtı, Aeneis de yanındadır.
İmparatorluk filosu, Brundisum limanına yanaşmıştır. Roman, Su-Varış, Ateş-Çöküş, Toprak- Bekleyiş başlıkları altında ilerlerken Vergilius, hem kendi yaşamıyla, hem de şiir, sanat, edebiyat, gerçek, bilgi ve hayat üzerine derin bir sorgulama ve hesaplaşmaya girecek, en sonunda Aeneis’i, Virjil adını bu günlere taşıyacak olan destanını, yakmaya karar verecektir. Ne ki, bu o kadar da kolay değildir. Augustus ve dostları Aeneis’i yakılmasına karşı çıkarken, Vergilius, son saatlerini yaşamaktadır.