55. Venedik Bienali’nin en dikkat çekici öğesi, birçok eleştiriyi de beraberinde getiren In Principio başlıklı Vatikan Pavyonu. Venedik Bienali Uluslararası Sanat Sergisi 1 Haziran – 24 Kasım 2013 tarihleri arasında gerçekleşecek.
Geçtiğimiz ekim ayının son haftası, Venedik için oldukça zor bir hafta olmuştu. Aşırı yağış sonucu su yüksekliği 110 cm’ye ulaşmış ve şehirde turuncu alarma geçilmişti. Şehir sakinlerinin ve turistlerin güne sirenlerle uyandığı Cuma gününden bir gün önce (25 Ekim 2012) Ca’ Giustinian’de de hareketli saatler yaşanıyordu.
Venedik Bienali’nin tarihsel merkezi olan ve San Marco’nun en önemli palazzoları arasında yer alan, on beşinci yüzyıla ait gotik yapı Ca’ Giustinian[1], bienal başkanı Paolo Baratta ve serginin bu yılki direktörü Massimiliano Gioni’yle birlikte, bu yıl elli beşincisi gerçekleştirilecek olan Venedik Bienali’ne ilk kez katılacak ülkelerin temsilcilerine ev sahipliği yapıyordu. Yine bu yıl, ilk kez olmak üzere, kendilerine ait bir pavyon edinecek olan Papalık Makamı teşvik komitesi başkan yardımcısı da konuklar arasındaydı.
Maceralı ekim ayından tam yedi ay sonra bugün, Venedik’te her şey yolunda. Şehir, 1 Haziran’da başlayacak ve 24 Kasım’a dek sürecek olan “Ansiklopedik Saray” (“The Encyclopedic Palace”) temalı elli beşinci bienalin başlamasını bekliyor.
Bienal temasının öyküsüne değinmeden önce, bu yıl bienale ilk kez katılan ve içlerinde Vatikan’ın da yer aldığı on ülkeyi anımsamakta yarar var: Angola, Bahamalar, Bahreyn Fildişi Sahili, Kosova, Kuveyt, Maldivler, Paraguay ve Tuvalu.[2] Evet, Büyük Okyanus’ta yer alan 26 kilometrekarelik bir ada ülkesi olan Tuvalu da Venedik Bienali’nin ulusal katılımcıları arasında. Bienale katılan ülkelerin toplam sayısıysa seksen sekiz.
Ulusal pavyonların, Venedik Bienali açısından önemi büyük. Nitekim bienal başkanı Paolo Baratta da bu durumun altını çizmiş ve bunun eski bir formül olduğunu; ancak her zamankinden daha fazla önem kazandığını öne sürmüştü. Ulusal pavyon yönteminin, küreselleşmeyle birlikte sanatçıların sürekli değişen özerk coğrafyalarının gözlemlenebilmesi ve daha öne çıkarılabilmesi için oldukça önemli olduğunu vurgulayan Baratta, ülkelerin çağdaş sanata atfettikleri, bugünlerinin ve kültürel varlıklarının elçisi olma rolünü, her biri kendi tarihine ve tarzına sahip pavyonlar aracılığıyla ortaya çıktığını belirtmişti.[3]
Venedik Bienali Uluslararası Sanat Sergisi Türkiye Pavyonu ise Tofaş çatısı altında Fiat sponsorluğunda gerçekleşiyor. Küratörlüğünü Emre Baykal’ın üslendiği, Ali Kazma’ya ait olan ve ilk kez bienal kapsamında gösterilecek Rezistans [Resistance] başlıklı video serisi yer alıyor.[4]
Bilindiği gibi Venedik Bienali, 1998’den bu yana ulusal ve uluslararası olmak üzere iki ana bölümden oluşuyor. Bu bölümlerden ilkini, yukarıda da sözü edilen ulusal pavyonlar oluştururken; diğer bölüm ise bienal oluşumunca atanan bir küratörün gerçekleştirdiği uluslararası sergiden oluşmakta.[5] Venedik Bienali Uluslararası Sanat Sergisi’nin bu yılki küratörüyse Massimiliano Gioni.
Gioni, serginin “Ansiklopedik Saray” (“The Encyclopedic Palace”) olan temasının, İtalyan asıllı Amerikalı sanatçı Marino Auriti’nin Dünyanın Ansiklopedik Sarayı (Il Encyclopedico Palazzo del Mondo) adlı yaklaşık 3,5 metre yüksekliğindeki, 136 katlı silindirik gökdelen modelinden esinlenerek belirlendiğini ifade etmişti.[6] Sanatçı Auriti’nin, Washington’daki National Mall’da inşa edilmesini düşündüğü ve inşa edilmesi halinde ulaşacağı 710 metrelik yükseklikle (136 kat) o dönemin en yüksek binası olması tasarlanan; ama inşa edilmeyen Encyclopedico Palazzo, “tekerlekten uyduya” insanın bütün alanlardaki yapıtlarını ve keşiflerini barındıracak “tümüyle yeni bir” müze kavramıydı.[7]
Böyle bir temanın seçilmesinin, ortaya konulacak uluslararası serginin temel arzusunu yansıtması bakımından, oldukça yerinde bir seçim olduğunu belirten Gioni’ye göre, Auriti’nin mimari modeli, “bilgi ve delilik, imge ve imgelem” sınırlarında gezen “çılgın bir düş”.[8]
Peki, “çılgın bir düşten” esinlenerek belirlenen “Ansiklopedik Saray” temalı Venedik Bienali’nde, Vatikan Pavyonu’nu nasıl bir serüven bekliyor?
Papalık Kültür Konseyi Başkanı Gianfranco Ravasi, Vatikan Pavyonu’nun bir anlamda “küratörü” niteliğinde. Öneri ve girişimleriyle, Vatikan’ın Venedik Bienali’ne katılma sürecinin mimarı olan Ravasi, Vatikan Pavyonu’nun başlığına da belirledi: In Principio
İstediklerinin, sanattaki dinsel simgelere ilişkin tonu değiştirmek[9], sanat ve inanç arasında bir diyalog ortamı yaratmak olduğunu[10] belirten Gianfranco Ravasi’nin Vatikan Pavyonu için öne sürdüğü başlık oldukça manidar. Söz konusu başlık, Eski Ahit’in birinci kitabı olan Tekvin’in (Yaratılış Kitabı) ilk tümcesine göndermede bulunuyor: In principio creavit deus caelum et terram, yani “Başlangıçta, Tanrı göğü ve yeri yarattı.”
Bu çerçevede, Yaratılış Kitabı’ndan [Book of Genesis] esinlenilerek oluşturulan In Principio başlıklı Vatikan Pavyonu, “Yaratılış”, “Yok-oluş” ve “Yeniden-yaratılış”[11] ifadelerine karşılık gelen üç odadan oluşuyor. Bu üç odada, sırasıyla, sanat kolektifi Studio Azzurro’nun, Çek fotoğrafçı Joseph Koudelka’nın ve Amerikalı ressam Lawrence Carroll’ın yapıtları yer alacak.
55. Venedik Bienali’nin en dikkat çekici öğesi olarak öne çıkması engellenemeyen ve olumlu/olumsuz birçok eleştiriyi beraberinde getiren Vatikan Pavyonu’nun, içeriğiyle olmasa bile, varlığıyla bienaldeki diğer seksen yedi ulusal pavyonun önüne geçeceği ve 55. Venedik Bienali’nin biraz da Vatikan Pavyonu’yla anılacağı muhtemel görünüyor.
[1] http://www.labiennale.org/en/biennale/venues/ca_giustinian.html?back=true
[2] http://www.labiennale.org/en/art/exhibition/national-participations/
[3] http://www.labiennale.org/en/art/exhibition/
[4] http://turkiyepavyonu.iksv.org/
[5] http://www.labiennale.org/en/art/exhibition/baratta/
[6] http://www.labiennale.org/en/art/exhibition/55iae/
[7] http://www.folkartmuseum.org/index.php?p=folk&t=images&id=6430
[8]http://www.nytimes.com/2012/10/26/arts/design/countries-join-venice-biennale-franz-kline-work-for-sale.html?ref=design
[9] http://www.thedailybeast.com/cheats/2013/05/20/vatican-enters-venice-biennale.html
[10]http://artsbeat.blogs.nytimes.com/2013/05/14/new-entrant-to-venice-biennale-the-vatican/
[11] “Creation”, “De-Creation”, “Re-Creation”