Küresel ve transkültürel etkileşimin sonuçları ile yarattığı ihtimallere kafa yoran Andrew Stahl, Ortadoğu’ya Sharjah Art Foundation’ın desteğiyle adım atıyor. Çağdaş sanatçı ve ressamla 6 Temmuz’da başlayan ve 10 Eylül’e dek sürecek sergisi sırasında kurucu editörümüz Ayşegül Sönmez konuştu.
Resim öğretilebilir mi?
Resmin kendisi sanatsal uygulamaların bir parçasıdır. Bu soruya odaklanmanın iki temel yolu olduğunu düşünüyorum. İlk olarak; sanatın her zaman çağdaş bir söylemi vardır ve onun ne olduğu ile üzerinde durulması gerekenin ne olduğu heyecan verici büyük bir tartışma konusu ve bu konuda çok fazla görüş var. Sanat okullarının farklı tüm düşünceleri temsil etme ve onları neye inandıklarını keşfedebilmeleri için onlara (öğrencilere) sunmakla görevli olduğunu düşünüyorum.
Ders verdiğim yerde (UCL Slade Güzel Sanatlar Okulu, Londra) ders veren sanatçıların ben de dahil olmak üzere hepsi, sanat dünyasına güçlü bir bağlılığı olan uygulayıcılar ve hiçbirimiz tam olarak bu fikirde değiliz. Mekan, çağdaş sanatın ne olduğu ve elbette çağdaş resmin ne olması gerektiği harika, büyük bir tartışma konusu. Hepimizin hemfikir olduğu tek şey, öğrencileri neye inandıklarını keşfetmeleri, kendi vizyonlarını geliştirmelerine yardımcı olmaları konusunda cesaretlendirmemiz gerektiği; ne yapmaları veya yaratmaları gerektiğini söylememiz değil. Çağdaş sanatın ne olduğuna dair bu dev argüman vasıtasıyla kendilerini ve vizyonlarını keşfetmeleri gerekiyor. Amaçlarının ve çalışmalarının üzerinde beraber tartıştıkları birçok eğitmenle donatılmış durumdalar. Öğrencilerin ayrıca dersler ve konferanslar veren çok sayıda farklı ziyaretçi sanatçıları var. Ayrıca çalışmalarını düzenli olarak öğrencilere ve kadroya eleştirilerde ve seminerlerde sunuyor ve birbirlerinin çalışmaları üzerinde tartışıyorlar. Bu seminerler hem resim yoluyla hem de bir film yapımcısı veya heykeltıraşın yanında düzenli olarak sunabilecekleri tüm mecralarda gerçekleşiyor.
İkincisi; hayallerini gerçekleştirme… Hayallerini gerçekleştirmelerini sağlamak için teknik gereksinimleri karşılamalarına yardımcı olmamız gerektiğine inanıyoruz. Beceri başlı başına bir amaç değildir, ancak bir sanatçının ne yapmak istediğini anlamasına yardımcı olmak için gerekli bir araçtır. Bir öğrenci video düzenlemeyi öğrenmek istiyorsa, bunun için bir atölye çalışması sağlıyoruz. Bir öğrenci natürmort bir şey çizmek veya boyamak isterse, bunu anlamalarına ve farklı yaklaşımları tartışmalarına yardımcı olacağız. Yine, kadronun tam olarak bu fikirde olmayacağı bir alan. Bugün bu çağda, bunun sanat yapımının merkezi olan hayalin peşinde koşma süreci olduğuna inanıyorum ve bu da sanat eğitiminin merkezinde yatıyor. Öğrenciler herhangi bir teknik bilgiyi öğrenmek veya ‘nasıl olduğunu’ bilmek istiyorsa, onlarla tartışıp vizyonlarını gerçekleştirmeye çalışmaları için gerekli bilgi ve gereksinimleri sağlayacağız.
Genel olarak cevap şu; evet resim öğrencinin vizyon ve hırs açısından kendileriyle birlikte getirdiklerini geliştirmesi için doğru ortamı sağlayarak, ancak onlara bir görüş empoze etmeden öğretilebilir. Bu, genellikle sadece hayalin gerçekleşmesiyle ilgili değil, yeni şeylerin ortaya çıktığı ve keşiflerin yapılabileceği süreçle çok ilgilenen öğrenci/sanatçıyla ilgili.
“Öğrencilerimden çok şey öğrendim”
Eğitimde çeşitli uluslararası ve öngörülemeyen diyaloğun olanakları nelerdir?
Uluslararası eğitim konusunda, Slade’de “Artists in Residence” programı başlattım; son beş yılı aşkın süredir Slade’de yaşayan, işler yapan, eleştirilere ve tartışmalara katılan ve çalışmaları hakkında konuşmalar yapan mükemmel sanatçılarımız (Endonezyalı, Filistinli, Çinli, Ugandalı, Taylandlı, Amerikan ve gelecek yıl Malezyalı ile Japon) oldu. Onların katılımı, tartışmaya farklı bir girdi ve farklı bir kültürel bakış açısı sağlayabilir. Kadroda çeşitliliğin de hayati bir şey olduğunu düşünüyorum ve pek çok kurum bununla yakından ilgilenmeye çalışıyor.
Slade’de ve ders verdiğim diğer sanat okullarında, sanat okullarının en önemli yönlerinden birinin çoğu kez öğrencilerin stüdyo kültürü olduğunu fark ettim. Öğrenciler genellikle birbirlerine pek çok şey katıyor. Tetikteler, birbirlerinden bir şeyler öğreniyorlar ve birbirlerine yeni bakış açıları ile farklılıklar getiriyorlar. Sanırım yıllar içinde diğer çalışan arkadaşlarımdan olduğu kadar öğrencilerimden de çok şey öğrendim. Diyaloglar genellikle zengin ve öngörülemez şeyler.
“Bugün resim yapmak çok basit”
Bir ressam olarak bugün resim hakkında ne düşünüyorsunuz … Sanatçıların çoğu yapay zekalı havalı boya tabancası kullanıyorlar … Ve bu şekilde el sanatlarının aurasını değiştirdiklerini söylüyorlar … Bu, Zero Sanatçısı Heinz Mack’e ve ateşli araçlar gibi şeylerle boyamayı seçen diğer tüm takipçilere yakın bir şey mi?
Bugün resim yapmak çok heyecan verici, çok basit bir şey, fişi takmanıza veya güncellemesini yapmanıza gerek yok, sadece düz bir yüzeye çamur gibi bir malzeme koymak kadar basit olabilir. Bu, onun meydan okuması ve gücü. Yüzyıllardır devam ediyor, nasıl yeni ve heyecan verici hale getirebilirsiniz? Teknik olarak çok basit ama kavramsal olarak çok zorlu. Resmin bu derece heyecan verici kendine has özelliği, boyanın maddeselliği ve kullanımının duyguları taşıması. Bir kısmı fark edildi, hızlı veya yavaş, solmuş veya parlak renkler ve büyük duygu, neşe ve sevgi, hatta üzüntü bile verebilen uygulama hızı ile güveni ve bu eser bile oluşmadan öncesi. Aslında, çok basitken çok karmaşık olduğunu iddia ediyorum. Bu bir ziyafet. Bugün basit bir araç olarak resim yapmak hemen hemen her şeyi temsil edebilir. Munch’un “Çığlık”ını ilk kez bir genç olarak görüşümü hatırlıyorum, düşündüğümü hatırlıyorum: İnanılmaz…
Tablolar sadece meyve kaselerini betimlemekle kalmıyor, duygu da taşıyabiliyorlar (sanatçı görüşü… eğer bu sanatçının görüşü ise meyvelerle ilgili yanlış olan bir şey yok…tıpkı inanılmaz Cezanne gibi) Picasso‘yu ilk defa gördüğümde şaşırtıcı resmin eğlenceli ve geometrik olabileceğini düşündüm. Elbette Picasso, Batı sanatı söyleminin büyümesi ve kademeli olarak genişlemesinden, Afrika ve Orta Doğu sanatından büyük ölçüde etkilendi.
Bugün çoğu sanatçının hava fırçaları kullandığını sanmıyorum -bazıları kesinlikle kullanıyor olsa da- kullanılan araçların ve teknik yaklaşımların son 100 yılın çoğunluğu için çok çeşitli olduğunu söyleyebilirim, aslında şimdilerde odak noktasının, 1980’lerin neoempresyonizmin bir çeşit yeniden doğuşu olan dışavurumcu bir türün figüratif resmi olma eğiliminde olduğu tartışılabilir. Bugünün uluslararası kültürel değiş tokuşları (örneğin bienalin), video yükleme,nesne oluşturma ve makine müdahalesi gibi diğer araçlardan geniş bir girdi açığa çıkarıyor. Zero Sanatçıları ve özellikle Arte Povera grubunun bugün olan bitenin çeşitliliği ve özgür oluşu üzerinde gerçekten önemli etkileri olduğunu ve zamanlarının vizyonerleri olduğunu düşünüyorum.
Herhangi bir yeni teknolojinin getirebileceği çeşitliliği memnuniyetle karşılıyorum. Bir kez daha; önemli olan teknolojiyle ne yaptığınız ve yeni teknoloji eski teknolojiyi dışlamaz!
Yapay zeka sadece bir eklenti
Christie’s müzayedesi ile ilgili durum hakkında ne düşünüyorsunuz: Yapay zeka sanatın sonraki aracı haline gelecek mi?
Yapay zekanın belki de sanat dünyasında bir eklenti haline geldiğini düşünüyorum, yalnız sanatçılar arasında muhtemelen yaygın olan değil, yine de asla bilemezsiniz. Sanırım hepimiz yapay zekayı insan beyni ve düşünme biçimimiz hakkında söylediklerinden dolayı ilginç buluyoruz. Ancak bunun hiçbir şeyi değiştirmediğini,yalnızca bir eklenti olduğunu sanıyorum. Bence bu çoğu sanatçının dahil olduğu sanat yapma süreci. Aslında, bir sanatçı olarak, zorunlu olan “gerçek” oluşturmadır.
Sanat yapımında 70’lerden bu yana neler değişti?
Yetmişli yıllarda sanat okulundayken, sanat okullarında devam eden çalışmaların çoğu gerçekten çok azdı ya kavramsal sanattı (bir tür olarak) ya da natürmort resimdi. Sanat dünyasında şaşırtıcı bazı şeyler oluyordu – çünkü 60’ın sanatı diğer birçok şey arasında siyaset, pop art ve arazi sanatı ile iç içeydi ve hepsi daha görünür hale geliyordu. Avrupa’da 80’ler, özellikle Almanya ve İtalya’da, resme yeni bir heyecan ve “dışavurumcu”ya ve “duygusal”a bağlılık getirdi. Bana göre ortaya çıkışı, izlemesi çok zevkli bir şeydi çünkü yaptıklarımla çok daha ilgiliydi. O zaman ortaya çıkan bu üç anahtar gösteri 1980 Venedik Bienali, RA’da “Londra’da The New Spirit in Painting” ve Berlin’de Zeitgeist idi. 90’lı yıllardan itibaren, YBA’nın, Damien Hirst’un ve Jeff Koons gibi sanatçıların eğlenceli bir şekilde ortaya çıkmasına rağmen, daha çeşitli hale geldi. Çeşitliliğin devam ettiğini söyleyebilirim, ancak en son belki de son 5 yıl içinde, dışavurumcu figüratif resim başka bir şeyin dışladığı bir şey olarak değil, çok önemli bir konumla tekrar ortaya çıktı. Şimdi aracın çeşitliliğini ve etkinin kültürel çeşitliliğini kabul etmeye doğru ilerliyoruz.
Sanat söyleminin dünyanın kültürler arası doğasına açılması gerekli
70’lerde bu kadar özel olan neydi?
O zamanlar 70’lerin sonlarına kadar hala kolejdeydim ama 60’ların sonlarındaki Tate’deki Warhol gibi sanatçıların ve örneğin aralarında Londra’nın “British Painting” olarak adlandırdığı 1974 Hayward Galerisi, Oxford’da Joseph Beuys sergisi gibi pek çok harika soyut resim sergisini hatırlıyorum. Ayrıca o dönemde artan bir feminizm bilinci ve güçlü bir hippi kültürü de ortaya çıkmıştı. Sanat dünyasının geleneksel çevreden uzaklaştığının gerçekten farkındalığı vardı.
Sanat yapma, resim yapma, film yapma pratiğini değiştiren küreselleşmeye ne dersiniz?
Şimdi, dünyanın herhangi bir yerine bir günde seyahat edebileceğiniz bir çağda yaşıyoruz, bence sanat söyleminin farklı kültürel söylemlere ve içinde yaşadığımız dünyanın kültürlerarası doğasına açılması gereklidir. Sanat tarihinde gölgeler tablosunun rönesansta icat edildiğini öğrendiğimi hatırlıyorum, ancak daha sonra üzerinde gölgede bir ağacın altında oturan insanların olduğu inanılmaz bir Çin parşömeni gördüm ve tarihi rönesanstan en az 600 yıl önceydi!
Bir mekana ya da kültüre ait mevcut sanat söylemlerine de derinden saygı duymamız gerektiğine inanıyorum,fakat bu söylemlerle etkileşme olanağımız olması gerekiyor ve bence çağdaş sanatın kültürleri birbirine bağlayabilmesi gerekiyor ki bu, çözüm yolu için yaratıcı düşünmeyi sağlıyor ve de dünyanın farklı görüşlerine meydan okuyor. İklim değişikliği ve genel politik belirsizlikler gibi küresel zorlukların farkındalığının oluşması gerektiğini düşünüyorum.
Birinin çöplerine bakmak
Ayrıca Sharjah solonuz hakkında konuşalım. Coğrafyalar farklılık gösterdiğinde bağlam da değişiyor mu? Bize Sharjah, kuruluş, bienal hakkındaki izlenimlerinizden bahseder misiniz?
Benim kişisel şovum 93 eserden oluşuyor ve dönemlere ayrılıyor. Çoğunlukla resimlerden ve aynı zamanda bazı heykel ve çizimlerden oluşuyor. İlk heykel işim, bir arkeoloğun bir zamanlar bir toplumu anlamanın en iyi yollarından birinin çöplerine bakmak olduğunu, çöplerin onların değer yargılarını, ne yediklerini vs. yansıtacağını söylediği anı yansıtan bir heykel inşa etmek için kolej stüdyolarından herkesin attığı malzemeleri toplayışımdan yola çıkarak “Mavi Kütle” adını verdiğim 1976’daki öğrencilik günlerimde ortaya çıktı. Bu, o zamandan bu yana pek çok heykel arasında tek ayakta kalan. Hâlâ ekolojik boyutla çok ilgileniyorum.
Ayrıca tam yerinde, Al Hamriyah stüdyolarının avlusunda, büyük bir heykel yaptım, bu çalışmayı yapmak amacıyla doğru görünen şeyler bulmak için Sharjah’ta bir süpermarkette dolaştım. Bağlam çok önemliydi -sergi alanının ortasındaki avlu gerçekten çok sıcaktı- üzerinde akşam olduğunda çalışmak zorunda kaldım. Sharjah ve BAE’nin etrafındaki neredeyse çöl gibi yerlere bayıldım, kafamın içine sıkışıp yerleştiler, yeni işler için onları kullanıyor olacağım.
Çalışmalarımı Al Hamriyah Stüdyoları gibi güzel bir alana kurmak harika ve etkileyici bir deneyim oldu. Aynı zamanda, çalışma taslağımı inceleme olanağı sağladı ve eski çalışmalarımın hepsiyle de güçlü bir ilişki içinde olduğumu fark ettim, hepsinin de keşif yolculuğunun birer parçası olduğunu hissediyorum. Çalışmalarımın zihin yolculuğumu, resmetme ile ilgili düşüncelerimi ve yaşamanın büyüsünü kutlamasını istiyorum. Uzun Çin parşömenlerinin etkisiyle ben, resimler veya heykelleri gezerken küçük eşyaları ve parçaları, sembollerin keşfini takip edenlerle ilgileniyorum. İçinde yaşadığımız dünyayı keşfetmek ve tanımlamak; bu dünyanın sorunları da güzelliği de, yaşamanın büyüsü de benim için işin özü.
Sanat, kişinin dünya görüşünü beklentilerin dışına çıkarabilir, masaya kim ve ne olduğumuza dair yeni anlayışlar ve görüşler koyabilir.
Sharjah Sanat Vakfı ile muhteşem bir sergi deneyimi yaşadım ve Al Hamriyah’ın çok güzel bir sergi alanı olduğunu ve Sharjah’daki manzaranın kafamın içinde güçlü bir şekilde yer ettiğini düşünüyorum. Birlikte çalıştığım vakıf çalışanlarından ve küratörlerinden hepsi çok anlayışlı, birbirlerine bağlı ve destekleyiciydi.
İki Sharjah Bienali’nde bulundum, ikisi de harikaydı. SAAF alanları arasında gezinmeyi ve güzel avlularla karşılaşmayı seviyorum, kayboluyorsunuz ve bugün sanat söyleminin en ön saflarında yer alan güzel meydanlarla, galeri mekanlarıyla ve harika sanat eserleriyle karşılaşıyor ve onları keşfediyorsunuz. Binalar genellikle, hislerle dolu olan bir renk gibi harika soluk açık bej ombra rengindedir ve bu gezinti, resimlerimin zihin yolculuğu cephesine çıkar – bu sadece sanatın keşfi değil, aynı zamanda Sharjah’ın kendisini keşfetme sürecidir.